بةحسى كؤكلَ

Sunday, July 17, 2011

بريكاركرتن لة ياساى عيِراقيدا

بريكارطرتن لة ياساى عيَراقيدا

نوسينى : ثاريَزةر مارتن شةمدينانى       وةرطيَرِانى لة عةرةبيةوة: مافناس: جةميل محةمةد

دةمةويَت ليَرةدا لة ضواضيَوةى بابةتيَكدا هةلَوةستةبكةم كةلة رِؤشنبيرى ياسايي جيَطاى دةبيَتةوة ئةويش بابةتى بريكارطرتنة لةياساى عيَراقيدا خستنةرِووى بةشيَوةكى طشتى ئاسانكراوى بؤئةوةى كة كةسى ئاسايى ليَى تيَبطات و قورس نةبيَت لةسةرى لةكاتى ئةنجامدانيدا، بةبيرهيَنانةوةى ئةوةى كة بيرؤكةى بابةتةكة لة ياساى شارستانى عيَراقيةوة وةرطيراوة ، بريكارطرتن بة هةموو جؤركانيةوة لة طريَبةستة طرنطةكانة كة مرؤظ ئةنجامى دةدات بةو ثيَوةرةى كة ناتوانيَت دةستهةلَبطريَت لة جيَبةجيَكردنى ثابةندبونةكانى و ئةداكردنى كارة رِؤذانةكانى و جيَبةجيَكردنى ئةركةكانى، شيَوازيَكى ثيَشكةوتووى ذيانى كؤمةلاَيةتية و تيايدا كةسيَك كةسيَكى ياسايى دةخاتة جيَطاى خؤى لةبةرامبةر كةسانى تردا بةطويَرةى ياسا

ثيَناسةكةى:
طريَبةستيَك(رِيَكةتنيَك)ة لةنيَوان دوو كةس يان زياتردا بةجؤريَك كة يةكيَكيان هةلَدةستيَت بة ئةداكردنى ئيشوكارةكان و وةرطرتنى مافةكانى لةجياتى ئةوى تريان لة بةرامبةر كةسانى تردا، واتة بةطويَرةى ئةم طريَبةستة كةسيَك كةسيَكى دياريكراو دةخاتة جيَطاى خؤى بؤ هةلَسان بةسةرجةم هةلَسوكةوتة ياساييةكان لايةنى يةكةم بريطرتةية و لايةنى دووةم بريكارة ، وة بةطويَرةى ثرِةنسيثيَكى ياسايى بريكار وةك بريطرتة واية..
مةرجةكانى:
بريكاطرتن ضةند مةرجيَكى هةية و لةوانة وةك نمونة نةك وةك دياريكردن:
*دةبيَت بريكار تةمةنى ياسايى تةواوكردبيَت(تةمةنى زياتر لة 18 سالَ)بيَت
*نابيَت يةكيَك لة لايةنةكانى بريكارنامةكة شيَت بيَت واتة دةبيَت عاقلَ بيَت
*نابيَت بريكارنامةكة بؤ كاريَكى ثيَضةوانةى ياسا و دابونةريت و ئادابى عامة بيَت
*تؤماركردنى لة لةلاى دادنوس بؤ ثيَدانى سيفةتى ياسايى لةبةرئةوةى ئةو ثلاتفؤرمةية كة سةرجةم هةلَسوكةوتة ياساييةكانى لةسةر بنياتدةنريَت و لة هةنديَكياندا ثيَوةلكاندنى ويَنةى بريطرتة بةمةرج طيراوة ، بة سىَ ويَنةى ئةسلَى رِيَكدةريَت يةكةميان لة دادنوس هةلَدةطيريَت و دووةميان بؤ بريطرتةية و ويَنةى سيَيةميشيان بؤ بريكارة
وةك شتيَكى باو بريكارنامة كارى ثيَدةكرديَت لة داداطاكان و وةزارةتةكان و فةرمانطة فةرميةكان و نا فةرميةكان و كؤمثانياكان و هتد..، ئةمةش بة بريكارنامةى طشتى دةكريَت
ئةو كةسةى كة دةيةويَت بريكارنامة ثرِبكاتةوة ئةوا فؤرِمى بريكارنامةى دةستدةكةويَت لةو دوكانانةى كة لة نزيك دادطاكانةوة هةن يان لاى عةريزةنوسةكان(عةرزوحالَضيةكان) يان لاى ئةو ثارِيَزةرةى كة بريكارنامةى بؤ دةكةنةوة
بريكارنامةش رِيَكةوتنى نيَوان دوو لايةنةكةيةتى بةطويَرةى بريكارنامةكة هةردوو لايةنةكةش ثابةنددةبن كة ئةو مةرجانةى تيايدا هاتووة جيَبةجيَى بكةن
ئةوةى باوة لة بريكارنامةدا ئةوةية كة كةسيَكى تر دةكان بة بريكارى خؤى كة لة زؤرجاردا ثاريَزةر دةبيَت بؤئةوةى لةجياتى ئةو كاريَك ئةنجام بدات، كارةكةش جياوازدةبيَت بةطويَرةى جياوازى ئةو ثابةندبونةى كراوة بة بريكار بؤ بةجيَهيَنانى بة شيَوازيَكى ياسايى،  بؤ نمونة كةسيَك ثاريَزةريَك دةكات بة بريكارى خؤى بؤئةوةى كة لة دادبينى لة بةردةم داداطاى بةرايدا لةجياتى ئةو ئامادةبيَت بؤ نةهيَشتنى ئةو هاوبةشيَتيةى كة ميراتطرةكان ماوتةوة، لةمةدا ثاريَزةر زياتر شارةزاترة لة ياساى شارستانى و ياساى سةلماندن لة بريطرتة، ثاريَزةريش كةسيَكى ياسايية و سويَندى خواردووة لةبةردةم دادطاى تيَهةلَضونةوة بؤئةوةى ببيَت بة ئةندام لة سةنديكاى ثاريَزةران، ليَى داواكراوة كة ئةو كارةى بوة بة بريكار تيايدا دةبيَت بةشيَوةكى رِاست و دروست ئةنجامى بدات و بةبىَ زيان طةياندن بة مافةكانى بريطرتة(بةفيرؤدانى ثارةكةى، دواخستن، طويَثيَنةدان) ئةو لة ثةيوةندى بةردةوامداية لةطةلَ بريطرتةكةى و دةتوانىَ هةر كاتيَك شتيَكى تازة لة كةيسةكةدا سةريهةلَدا بطةرِيَتةوة سةرى و هةموو بةرثيَك(دفع)يَك ئامادةدةكات و وة بةدلَنياييةوة ضاوةرِوانى دةرضونى برِياردةكات و ثاشان ثلةى كؤتايى وةرطرتنى
بريكارطرتن رِيَطايةكى دروست و ميتؤديَكى طةشةكردو شيَوازيَكى شارستانى كارثيَكراوة لةنيَوان طةلة جياوازةكانى جيهانى ثيَشكةوتودا، بؤ بةجيَطةياندنى ثابةندبونةكان و دةسكةوتنى مافةكان بةبىَ ليَكةمبونةوةيان، ثاريَزةريش زياتر لة بوارى ياسادا ئيشدةكات لةبةرئةوة وةك بة ئةنجام طةيشتنيَك زياتر لة وةك بريكارطرتنةوة نزيكة
ضةند ئامؤذطاريةك بؤ بريطرتة:
لةو ئةزمونةى كة لة ثاريَزةرايةتيةوة وةرمطرتووة داوا لة هةموو بريطرتةيةك دةكةم كة ئةو بابةتة رِونبكاتةوة كة دةيةويَت كةسيَكى ترى لةسةر بكات بة بريكار، يان بة واتايةكى تر هةموو ئةو شتانةى كة تايبةتن بة بريكارنامةوة رِونبكاتةوة بؤئةوةى بريكار زانيارى تةواوى هةبيَت و هةلَسوكةوتة ياساييةكة بة باشترين شيَوةو بىَ دواكةوتن ئةنجام بدات، بؤ نمونة (س) ثاريَزةر(م)دةكات بة بريكارى خؤى بة بريكارنامةيةكى طشتى بؤ سةردانكردنى فةرمانطةى تؤماركردنى خانوبةرة بؤ تؤماركردنى زةوى ذمارة(......) بةناويةوة كة رِيَكةوتن هةية لةسةر كرِينى لة ميراتطرانى كؤضكردوو(ك).
جؤرةكانى بريكارنامة(طشتى و تايبةتى و سزايى)دةوةستيَتة سةر جؤرى هةلَسوكةوتة ياساييةكة، بةرِةضاوكردنى ماوة و نرخى مادى و مةعنةوى و بارودؤخى ئابورى وولاَت و هةبيَت
وةك ثاريَزطاريكردنيَك لة مافةكانى داوام لة بريطرتة ئةوةية كة ئةم ووشانة لة بريكارنامةكةدا بسرِيَتةوة :
-مافى بةبريكاركردنى كةسانى تر
-مافى ثارة وةرطرتن
-مافى ثارةدان
-فرؤشتن
زياتر بريكارنامةى طشتى لة عيَراق اكرى ثيَدةكريَت لةبةرئةوةى كؤسث لةبةردةم ئةداى بريكار(ثاريَزةر)  ناهيَلَيَت بؤ جيَبةجيَكردنى مةرجةكانى بريكارنامةكة بىَ دواكةوتن و هيض كؤتوبةنديَك لة وةرطرتنةوةى مافةكانى بريطرتةكةى

بريكارنامةى تايبةت:
ئةم جؤرة بريكارنامةية زياتر دياريكراوى لةخؤدةطريَت بة نيسبةت بريكارةوة بؤ هةلَسان بة هةلَسوكةوتيَكى ياسايى لة جياتى بريكارةكةى لةكاتة دياريكراوةكةيدا و بةشيَوةى دياريكراو، بؤ نمونة بةرِيَز(ش) دةيةويَت ثارضة زةويةك بكرِيَت لة خاوةن مولَك بةرِيَز(أ) وة دةبيَت فةرمانطةى تؤمارى خانوبةرة تؤمارى بكات، ثاشئةوةى كة بريكارةكة هةلَسوكةوتة ياساييةكةى بةشيَوةى ويستراو ئةنجامدا ئةوا بريكارنامة تايبةتيةكة كؤتايى ديَت و دوبارة بةكارنايةت بؤ بريكارة بؤئةوةى هةلَبستيَت بة ئةنجامدانى ثابةندبونيَكى تر لةجياتى هةمان بريطرتة.

سةرضاوة /سايتى:
 http://www.shaimaaatalla.com/vb/showthread.php?t=4118

No comments:

Post a Comment