بةحسى كؤكلَ

Sunday, July 17, 2011

توركيا بة ض كلتوريَكةوة لةسةردةمى هاوضةرخدا دةذى!

توركيا بة ض كلتوريَكةوة لةسةردةمى هاوضةرخدا دةذى!
نووسينى :مافناس جةميل محةمةد



بؤ مشتومرَكردن لةو تايتلَةى سةرةوة بة ثيَويستى دةزانم لةرِووى ميَذووييةوة كةميَك بطةرِيَمةدواوة وباس لةو كلتورة ثيَشكةوتووةى ئةوروثا وئةمريكا بكةين بةتايبةتى لةبابةتى بايةخدان بة مافى مرؤظدا وطةيشت بةسةدةى زيَرِين لةوبوارةدا ومانةوة لةوثنتةدا ،وةئاشكراشة كة طةشتن بةثلةيةك طرنطة بةلاَم مانةوة تيايدا ولةدةستنةدانى لةوة طرنطترة ،وةئةو رِاستية بخةينةرِوو كة كةديموكراسيةتى ئايديالَى وبيَخةوش تةنها لةسايةى ئازادى رِةهاو ئةو ئةتمؤسفيَرة مةعيريفيةدا ديَتةدى كة بيريارانى ئةم كيشوةرة بؤ ئايندةى ولاَتةكانيان هيَنابويانةطؤرِىَ،ئةم كلتورة خؤى لةخؤيدا وبةطةواهيدانى ضةند بيرمةنديَكى مةزنى وةكو (هاشم صالح)جيَطادةستى ضةند فةيلةسوفيَكى ئةوروثى ثيَوةديارة لةوانة رِؤسؤ و كانت ناودةبات ،ئةم فةيلةسوفانةو ضةند بيرياريَكى تر ئةوباكطراوةندو ثيَشينةهزريةيان بؤ مافةكانى مرؤظ هيَنابةرباس لةولاَتةيانى خؤياندا دةنطدانةوةى هةبوو هةتا كارطةشتة ئةوةى هةموو دونيا دانى بةرِاستى وتةندروست بوونى بيركردنةوةكانى ئةم بيرمةندانةدا نا ئةوةبوو لةكاتى دامةزراندنى نةتةوةيةكطرتووةكان ولةضارتى ئةم رِيَكخراوةدا كةضاوديَرة بةسةر دةولَةتانةوة هاتووة (ئيَمةوةك طةلانى نةتةوةيةكطرتووةكان ثشتطيرى خؤمان بؤ ثاراستنى مافةكانى مرؤظ  دووثاتدةكةينةوة )
لةباتى ئةوةى توركياش لةم رِةوتى ثيَشكةوتنة بةردةوام بيَت ولةكاروانى مرؤظايةتى دوانةكةويَت وهةلومةرجى هزرى بؤ ثيَشكةوتنى لةوشيَوة لةبوارى مافى مرؤظدا ثيادةبكات بةثيَضةوانةوة ديَت ياساى نارِةوا تيَدةثةرِيَنيَت وطةليَك بةشيَوةيةكى ناياسايى ونادادثةروةرانةو نامرؤظانة لة زمان وكةلتورو دابونةريت و رِيَورِةسمى نةتةوةيى خؤى بيَبةشدةكات ودةستوريَك دادةنيَت كة دذ دةوةستيَت لةطةلَ مافى مرؤظ ومافى كةمينةكان (دواجار ثةيماننامةكانى تايبةت بةثاراستنى كةمينةكان ) و ثرِةنسيثةكانى ديموكراسى و نكولَى لةبوونى نةتةوة تر دةكات لةتوركيا جطة تورك ئةمةش رِةتكردنةوةى فرةرِةنطى وهةمةجؤريية وقةبولَنةكردنى بةرامبةرة كة بةكرؤكى ديموكراسى دادةنريَن ،ئةوةى  جيَطةى سةرنجة ئةوةية كةتوركيا ئةم هةلَسوكةوتانة تةنها بةرامبةر كوردةكانى ولاَتةكةى خؤى ئةنجام نادات بةلَكو بةرامبةر هةركورديَك ئةنجامى دةدات لةهةر شويَنيَك وبةهةر شيَوةيةك بؤى بلويَت بؤنمونة هةلَسوكةوتى توركيا لةهةمبةر ئةو كوردانةى هةلَطرى ظيزا يان ثاسثؤرتيَكى بيانين و رِيَطةطرتن ليَيان كةبطةرِيَنةوة بؤ كوردستان لةم ماوةى دوايةدا ئةم رِووداوة لةكورديَك رِوويدا كةلةتاوراوطةوة دةيويست بطةرِيَتةوة بؤ كوردستان كاتيَك دةطاتة توركياو داواى ثاسثؤرتى ليَدةكريَت ودةيبينن ليَينوسراوة خةلَكى كوردستانة ئةمة توركةكان تورِةدةكات ودةستبةجىَ ئةم هاولاَتية كوردة زيندانى دةكةن وثاش ضةند رِؤذيَك دةينيَرنةوة بؤئةو ولاَتةى كةليَوةى هاتووة ناهيَلَريَت بةتوركيا تيَبثةرِيَت وبطةرِيَتةوة بؤ كوردستانى عيَراق ئةمة هةلَسوكةوتيَكى سةيرةو رِةفتارى وا هةر لةدةولَةتيَكى كؤنسيَرظاتيظ(كؤنةثةرست)ى دواكةوتوو لةثرِةنسيثة باوةكان نيَوةدةولَتيةكانى ئيَستاى وةك توركيا دةوةشيَتةوة،وة بةراوردكرنى ئةمةلةطةلَ ئةو هةلَويَستة سةردةميانةى سةرؤكى ثةرلةمانى كوردستان كاتيَك ئةندام ثةرلةمانيَكى توركمان هةلَدةستيَت وبةتوركى قسةدةكات سةرؤكى ثةرلةمان (عةدنان موفتى )دةستدةكات بة وةرطيَرانى ووتةكانى ئةو ئةندام ثةرلةمانة توركمانة بؤئةوةى ئةندام ثةرلةمانةكانى تر ليَي تيَبطةن بةلاَم لةتوركيا كاتيَك لةيلا زانا لةثةرلةمانى توركيادا بةكوردى قسةدةكات بةياسا سزادرا ضونكة زمانى كوردى لةتوركيادا بةياسا قةدةغةية ،ثيَم خؤشة هةر ليَرةدا نمونةى كؤليذى ئيشق بهيَنمةوة كةلةناوجةرطةى ولاَتةكةى خؤماندا ديَت ولةزيرةكترين خويَندكارةكانى خؤمان وةردةطريَت رِاستة خويَندكارةكانى ئةو كؤليَذة فيَرى زمانى توركى وئينطليزى دةبن بةلاَم ئةوةى جيَطةى نيطةرانية ئةوةية كةدةبيستريَت لةم كؤليَذةدا دةست بؤ ووشةى ئةتاتورك دةبرريَت وبةكةسيَكى ثؤسةتيظ وةسف دةكريَت بةلاَم واقيع ثيَضةوانةى ئةمة دووثاتدةكاتةوة ،ئةو ئةتاتوركةى كةئاشكراية ضؤن كوردى بةكارهيَناوةو ضى بةرامبةر كورد كردووة ،مندالَى برادةريَكم لةوكؤليَذة وةرطيرابوو خؤشبةختانة كابرايةكى ناسيؤناليستى بوو بؤيطيَرايةمةوة و ووتى كة بةم حالَ ومةسةلةيةم زانى خيَرا مندالَةكةم لةو كؤليَذة هيَنايةدةرةوة ضونكة ئةويش دةيزانى ئةتاتورك كيَية وبةرامبةر كورد ضؤن بووة،توركيا لةئاستى بالاَشدا دةيةويَت كةسانى دةرةوةى خؤى بةو بيركردنةوة ناسةردةميانةى ئةوان بيربكةنةوة ليَرةشدا دةتوانم هاوسةرةكةى (كوردة ئةمين)كاتيَك لةلايةن وتةبيَذى ثةيمانطاى ليَكؤلَينةوة ستراتيذيةكانى توركيا كؤنتاكتى ثيَوةدةكريَت وداواى ليَدةكريَت كة لةكؤنطرةية كة لةئةستةنبول ئةنجام دةدريَت بةشداريبكات و ووتاريَكيان بؤ بدات لةبارةى (ديموكراسيةت لةعيَراق وكاريطةريةكانى لةسةر دةولَةتانى دراوسىَ) ، كوردة ةمين دةلَيَت تووشى شؤك بووم و زؤر سةرم سورما ديموكراسيةت وتوركيا!
بةلاَم دوو رِؤذ دواتر لةلايةن ثةيمانطاكةوة ثةيوةندى ثيَوةدةكريَتةوة وثيَي دةوتريَت ئيَمة مةرجمان هةية بؤ بةشداربووانى ئةو كؤنطرةيةكةئةمانةية:
-بةهيض شيَوةيةك باسى كوردستان نابيَت بكريَت
-باسى كوردو مةسةلةى كورد نابيَت بكريَت
-باسى حكومةتة كورديةكةى باكوورى عيَراق وفيدرِالَى نابيَت بكريَت
ئةمة ئةو ديموكراسةية كةتوركيا لافى هةبوونى ليَدةدات لةوولاَتةكةيدا،هةمان شتيش لة (هادى علوى)رِوويدا  كةكةسايةتيةكى عةرةبية وهاوسؤزى هةية بؤ مةسةلةى كورد وخوازيارى دامةزراندنى دةولَةتيَكى كوردى ية لةرِؤذهةلاَتى ناوةرِاستدا كاتيَك بانطدةكريَت بؤ بةشداربوون لةكؤنطرةى حيزبيَكى ضةثى توركيدا ئةم داواية رِةتدةكاتةوةو بةشداريناكات لةوةلاَمدانةوةدا دةلَيَت ئيَوة ضارةيةكى رِةواتان بؤ ثرسى كوردةوة بةدةستةوة نية بةرِةواي نابينن كةكورد سةربةخؤيي خؤى وةربطريَت
كورد وةكو ضوارةم كةمينةى رِؤذهةلاَتى ناوةرِاست كةزؤرينةى لةتوركيا دةذى بةلاَم تائيَستا توركيا دان بة سادةترين مافى ئةم كةمينةدا نانيَت وئةو طرنطيثيَدانة نيَودةولَةتيةثشتطوىَ دةخات كةبةمافى مرؤظ وكةمينةكان دةدريَت  مادة (27)ى ثةيماننامةى نيَودةولَةتى تايبةت مافة مةدةنى وسياسيةكان ئةم قسةية ثشترِاستدةكاتةوة كةدةلَيَت(نابيَت كةسانى سةربةكةمينةكان لةمافى بةرخورددارا بوون لةكلتووريان يان مومارةسةركردنى تقوسة ئاينيةكان وبةكارهيَنانى زمانى تايبةتى خؤيان بيَبةشبكريَن)،بةياننامةى كةسانى سةربة كةمينة نةتةوةيى وئاينى و زمانيةكان لةسالَى 1992 دا بةرِيَكةوتنى تيَكرِاى ئةندامانى نةتةوة يةكطرتووةكان ثةسةند دةكريَت ،لةجيهاندا تةنها توركيا ئةم رِيَكةوتنامةى ثةسةندنةكردوةو ئيمزاى لةسةر نةكردووة ئةم هةلَويَستةى توركياش رِةتكردنةوةى هةلَويَستى هةموو جيهانة لةبوارى بايةخدان بةمافى مرؤظ وديموكراسى وثاراستنى كةمينةكاندا،
 زؤر سةيرونامؤية كةدةبينم لةتويَذينةوةى هةندىَ لةليَكؤلَةرة ئةمريكى وئةوروثيةكاندا كةطواية سيستةمى فةرمانرِةوايى توركيا ديموكراسية رِاستة لةرِووى نيَودةولَةتيةوة توركيا واناسراوة كةسيستةمةكةى ديموكراسية بةلاَم دةتوانم جةخت لةوة بكةمةوة كة ئةمة تةنها دروشم ورِوالَةتةو ديموكراسةتيش خؤى لةثراكتيزةكردندا بةرجةستةدةكات وليَدةطرِيَت ويَنةكان وواقيع بدويَن نةك هاوسةنطى هيَز وثةيوةندى هةبوونى توركيا بةضةند دةولَةتيَكى طةورةى وةك ئةمريكا ولةبةرامبةر ئةوةى كة توركيا ضى بؤ ئةمريكا دةكات ئةمريكاش بيَت ئةو واقيعة تالَة تاريكة ناديموكراسيةكةى بؤ ثةردةثؤشبكات ونةهيَلَيَت لةنةتةوةيةكطرتووةكان وئةنجومةنى ئاسايشدا هيض بةرامبةر توركيا بكريَت ، هةر لةطؤرِانى سيستةمى فةرمانرِةوايى بةتيَثةرِين بةدةولَةتى عوسمانيدا لةخةلافةتةوة بؤ دةولَةتى كؤمارى ولةئاكامدا دروستبوونى دةولَةتى توركيا كةمال ئةتاتورك طةلى كوردى بةكاهيَنا وةك ئامرِازيَك بةشداريثيَكردن لةجةنط دذى يؤنانيةكاندا بةلاَم ثاش سةركةوتن بةسةر يؤنانيةكاندا ئةتاتورك لةسالَى 1922دا ئةتاتورك لةبةردةم ثةرلةماندا رِايطةياند "ئةم دةولَةتة دةولَةتى توركةكانة وجطةلةتورك هيض نةتةوةيةكى تر لةسةر زةوى ئةم دةولَةتة نية"ئيَستةش هةر ووردةكاريةكانى ئةم ووتةية لةتوركيا ثيادةدةكريَت لةرِاستيدا ئةم قسانة كؤت وبارن بةسةر توركياوة توركيا بةئاسانى لةذيَريان دةرناضيَت وثابةندبوون بةم قسانةوة زيانى طةورةى بةسةرتاثاى توركيا طةياندووة طرنطترينيان ثرسى كوردو ثةكةكة ية كةسالاَنة توركيا بةمليار دؤلار خةرجدةكات بؤ بنةبرِكردنى ضالاكيةكانى ئةم ثارتة،ئةم ديدة كلاسيكية شؤظيَنية كونةثةرستةى ئةتاتورك رِةنطى دادةوةتةوة لةدةستورى توركيادا كةبةهيض شيَوةيةك لةطةلَ هةلةمةرجى هاوضةرخ وثيَشكةوتووى ئةم سةردةمةدا ناطونجيَت هةرلةدواى ئةم ووتةيةى ئةتاتورك  هةلَمةتةكانى سةركوتكردن دةستيثيَكرد ،بيَطومان بةبةرطويَكةوتنى ئةم ديدةى ئةتاتورك وجولاَنةوةكانى بةرامبةر طةلى كورد طويَمان لة ئةتاتورك دةبيَت كةبةماكياظيلى دةلَيَت دةستت خؤش بؤ بيركردنةوةكانت بةرِاستى رِيَنيشاندةرم بوويت!
لةمبارةيةوة (د.مارف عومةر طولَ )دةلَيَت كيَشةى كورد لةوةداية كة وةك ميلةتيَكى سةربةخؤ بوونى هةية بؤية سياسةتى ولاَتة داطيركةرةكانى كوردستان بةثلةى يةكةم نةهيَشتنى بوونى نةتةوةى كوردة،ئيتر بةهةر هؤو ئامرِازو رِيَطايةك بيَت ،ئاليَرةوة ئةو خالَة طرنطة دةستنيشاندةكرىَ كةئةو تاوانانةى دذى طةلى كورد ئةنجام دةدريَن تاوانى جينؤسايدن و لةتاوانى ئاسايى جيادةكريَنةوة كةمةبةستةكة نةهيَشتنى بوونى نةتةوةية ديارة ئةو نةهيَشتنةش هةر فةوتاندندنى بةدةنى نية،بةلَكو نةهيَشتنى كةلتوورى نةتةوةيى و هةموو سيماو دياردةيةكة كةبونى سةربةخؤيى ميللةتى كورد دياريدةكات
بةندى(69)ى يةكةم دةستوورى توركيا لةسالَى (1924)،ئة بيرورِاية لةضوارضيَوةى ياسادا دةضةسثيَنىَ ودةبيَتة دةستوورى ولاَت لةدذى طةلى كورد ،كة دةلَيَت "هةموو توركةكان يةكسانن لةبةردةم ياسادا" بةطويَرةى ضةمكى ثيَضةوانة(مفهوم المخالفة)ى ئةم مادةية ئةوانةى تورك نين يةكسان نين لةبةردةم ياسادا،كةواتة لةتوركيادا لةرِووى ياساييةوة نةكورد بوونى هةيةو نةكوردستانيش دانى ثيَدادةنرىَ ئةمةش رِيَطا خؤشدةكات بؤ هةموو كاريَكى نارِةوا (كةبةياسايى دابنرىَ )لةدذى ئةوانةى كةتورك نين لةتوركيادا ،تاوانى جينؤسايد لةباكووورى كوردستان هةموو لايةنةكانى ذيانى كوردى طرتوةتةوة لةرِووى تيؤريةوة ،لةياساكانى ناوخؤدا طةلى كورد لةتوركيا بوونى نية ،لة ثراكتيكيشدا سوثاو ثؤليس و دةزطاكانى دةولَةت هةموو توانايةكيان خستوةتةكار لةدذى طةلى كورد ،طرتن ،تؤقاندن،ئيعدامكردن،بةكؤمةلَ رِاطواستن ،فةوتاندنى كةلتوور و تايبةتمةندى نةتةوةيى لةم رِوةوة ئيسماعيل بيَشكضى دةلَىَ "ئةوبرِيارانةى كةدةرهةق بةمةسةلةى كورد دةردةكريَن برِيارى ياسايى نين بةلَكو سياسين"
وةدةلَيَت ئةطةر يةكيَك لةتوركيا ثىَ لةسةرئةوة دابطرىَ و بلَىَ من كوردم،ئةوة وةكو ئةو كةسة واية كةتاوانى كردبىَ ودةبىَ لةسيَدارة بدرىَ ئةمة ئةو رِاستيةية كة بيَشكضى باسيكردووة ولةدةستوورى كؤن وتازةى توركيادا جيَطيركراوة بةطويَرةى ياساى ناوخؤ طةلى كورد لةهةموو مافيَكى بيَبةشكراوة
رِذيَمى توركيا لةدةستوورى تازةدا(7-11-1982)هةروةكو لةدةستوورى ثيَشوودا مافى كوردى ثيشيَل كردووة ،لةضوارضيَوةى ياسادا بوونى كورد ثيَشيَل دةكات ،هةروةكوبةندى(42)دةستوورى سالَى(1982) جطةلةزمانى توركى هةموو زمانيَكى تر قةدةغةدةكات لةدةزطاكانى خويَندندا ،لةثرِؤطرامةكانى قوتابخانةكانى توركيادا ،مندالاَنى كورد دةبيَت هةموو رِؤذيَك بلَيَن :
ئةز توركم
دايكم توركة
باوكم توركة
داثيرةم توركة
باثيرةم توركة
بنيادم توركة !
ثابةندبوونى توركيا بةم بةعةقلَة ياسايى ودامةزراوةييةوة لةئيَستادا كارةساتة ، دةستورى نويَى سالَى (1982) هةليَك بوو بؤ توركيا كةخؤى لةكؤتى رِةتكردنةوةى فرةيى رِزطاربكات ودةستوورو ياسا ناوخؤكانى بةرزبكاتةوة بؤ ئاست دةستوورى ولاَتة ئةوروثيةكان ،لةناو خودى دةستورة نويَكة دذيةكيةك هةية ،لةثيَشكيةكةيدا هاتووة "هةموو هاولاَتيةكى توركى مافى ذيانى خؤشطوزةرانانةى هةية لةسايةى ثيَشكةوتن وسيستةمى ياسايدا......" واتة جطةلة تورك كةس ئةمافةى نية بةلاَم لةمادةى (2)دا دةلَيَت (كؤمارى توركيا دةولَةتيَكى ديموكراسية) ،دذيةكيةكةش خؤيدةبينيَتةوة لةوةدا كةئةطةر دةولَةت ديموكراسى بيَت دان بةمافى مرؤظ وكةمينةكاندا دةنيَت ،كاركردنى توركيا بةهةمان عةقلَى كلاسيكى بؤ نةتةوةوكةمينةكان كيَشةى بؤ ئةم ولاَتة دروستكردووة ئةوةتا يةكيَتى ئةوروثا مةرجى هةية بؤ بةئةندام بوون لةيةكيةتيةكةيدا كةئةويش هيَنانةدى ثيَوةرةكانى كؤنطرةى كؤبنهاطنة ،ئةو ثيَوةرانةش ثيَك ديَن لة (هةبوونى دام ودةزطاى مةدةنى جيَطيربوو كة ديموكراسيةت و سةروةرى ياساو رِيَزطرتنى مافةكانى مرؤظ مافى كةمينةكان دةستةبةربكةن )،ئةمة ئةوة دةطةيةنيَت هةتا توركيا ئةم مةرجانة لةناوخؤى ولاَتدا نةهيَنيَتةدى ئةنداميَتى تةواوةتى وةرناطرىَ ،توركيا بةهؤى ئةو ليستة رِةشةى كةبؤ مافى مرؤظ هةيةتى وبةنيسبةت طةلى كوردةوة توركيا هةلَدةستيَت بةسةركوتكردن وضةثاندنى بزوتنةوةى سياسى وثيَشيَل كردنى مافة مةدةنى وسياسيةكانى ئةم طةلة ،بؤ هيَنانةدى ئةو مةرجانةى كةثيَشتر باسمانكرد توركيا ناضاربوو كةضةند ضاكسازيةكى رِووكةشى لةبوارى مافى مرؤظدا بكات ،لةوانة هةلَوةشاندنةوةى سزاى لةسيَدارةدان لةياساى سزادانةكةيدا ئةمةش بووة هؤى هةلَوةشاندنةوةى ئةو سزاى لةسيَدارةدانةى كةبةسةر (عةبدلاَ ئؤجةلان)دا درابوو ،لةرِووى شكليةوة توركيا دةولَةتيَكى ديموكراسى سيكولارة و ئينتيماى بؤ ئةندام بوون هةية لةيةكيَتى ئةوروثادا ،بةلاَم لةرِووى ثراطماتيكيةوة تةنها بةرِووكةش ديموكراسية ودان نانيَت بة بنةرِةتة سةرةكيةكانى ديموكراسيدا كةبريتين لةمافى مرؤظ و مافى طةلان لةئازادى و مافى كةمينةكاندا
كاتى ئةوة هاتووة توركيا رِاى نيَطةتيظى خؤى بةرامبةر كورد بطؤرِيَت لةباكورى كوردستاندا وئارِاستةى دةولَةتة ديموكراسيةكان بطريَتةبةر بؤ فةرمانرِةويى كردن وضارةسةركردنى ثرسة نةتةوةييةكان ،ئةم سةردةمة سةردةمى ديموكراسى ومافى مرؤظ وسةقامطيرية وسةردةمى "سيستةمى نويَى جيهاني"ية
ذيان دةطؤرِيَت وهةميشة لةطؤرِاندا بووة ،هةموو جيهان بةرةو ديموكراسى هةنطاودةنيَت ،توركياش هةتاسةر ناتوانيَت لةم طورِانكارية بةدوور بيَت
يةكيَتى ئةوروثا هةتا ئيَستا توركياى بةئةندام وةرنةطرتووة لةبةر ثيَشيَل كارى مافةكانى مرؤظ وضةوساندنةوةى طةلى كورد لةئاكامدا رِةتكردنةوةى ديموكراسى ،رِذيَمى توركيا هةتاهةتاية ناتوانيَت نكولَى لةداخوازيةكانى طةلى كورد بكات ،توركيا زؤر لةوة لاوازترة لةوةى كة بةرةنطارى سيستةمى نويَى جيهانى و ويستى طةلى كورد ببيَتةوة
لةكؤتايدا ثيَم باشة طرتةيةك لة ويَناكردنى ئيحسان نورى ثاشا  بخةمةرِوو كةلة(يادداشتةكان)يداباسيكردووة، كةرِووداويَكى رِاستةقينةيةو لةكورديَكى توركيا رِوويداوة لةبيستةكانى سةدةى رِابردوودا ئةويش بةم شيَوةيةية:
هاولاَتيةكى كورد بةناوى(تةمو بؤزو)لةئةستةمبولَةوة بؤ بؤ لاديَكةى خؤى (مةلازطرد)دةطةرِيَتةوة ،كاتيَك دةطاتة ناوضةى (خةنس) بةهؤى دةمةقالَةى برادةرةكانيةوة دةستطيردةكريَت و رِةوانةى زيندانى(خةنس)دةكريَت و بةندكرنةكةى سى سالَ دريَذةدةكيَشيَت ،رِؤذيَك بةرِيَكةوت فايلةكةى دةردةكةويَت ودةخريَتةبةردةست دادوةر وبةردةدريَت لةكاتيَكدا ئةم هيض تاوانيَكى ئةنجام نةدابوو
كاتيك ثيَى دةلَيَن بيَتاوان دةرضوويت ،لةجياتى خؤشحالَبوون بةكولَ دةطرى و فرميَسك لةضاوةكانى وةك باران دادةباريَت
ليَيدةثرسن بؤضى دةطريت؟لةوةلاَمدا دةلَيَت "سى سالَ ثيَشوو بؤ بينينى خيَزان ومندالَةكانم وثيَدانى خةرجى بؤيان لةئةستةنبولَةوة بؤ (مةلازطرد)دةطةرِامةوة بةلاَم بةبيَئةوةى هيض تاوانيَكم كردبيَت دةستطيركرام وخرامة زيندانةوة ئةمرِؤ ثاش سى سالَ بيَتاوانيم ئةسةلميَنرىَ ولةزيندان ديَمة دةرةوة ،بيَطومان خيَزان ومندالَةكانم مردوون وبةهؤى ضوونة تةمةنةوة تواناى كاركردنيشم نةماوة ،ثاش هاتنة دةرةوةم لةزيندان مةطةر بةلةنطةلةنط بةرةو كؤلاَنةكانى مةرط هةنطاو بنيَم ،ئةمةبوو هؤكارى طريانى بةكولَى من
ئةمة نموونة رِووداويَك بوو لةو مليون رِووداوة كارةساتبارانةى كةلةطةلى كورد رِوويداوة لةتوركيا.
سودم لةم سةرضاوانة وةرطرتووة:
1-FUAD TAHIR SADIQ, A brief history of Kurdistan
3- ليلاف حمةامين عزيز ،الحقوق السياسية للكورد فى الدول التى تضم كردستان .
3-د.مارف عومةر طولَ،جينؤسايدى طةلى كورد لةسايةى سيستةمى نويَى جيهانيدا
4- احسان نورى ثاشا،جنبش ملى كرد درتركية .
5-دكتر ستار عزيزى ،حمايت از اقليت ها در حقوق بين الملل




رؤسؤ يةكةمين ئةستيرةى كلتورية كة شارستانى نوى ناسيويةتى

رؤسؤ يةكةمين ئةستيرةى كلتورية  كة شارستانى نوى ناسيويةتى
نوسينى:هاشم صالح                               و:جةميل سةيد محمد

جان جاك رؤسؤ ميشكى رؤشنبيرةكانى سةردةمةكةى هينايبوة جؤش ئةمةش كاتيك يةكةم كتيبى بلاوكردةوة لةذير ناونيشانى (وتاريك دةربارةى زانست و هونةر)لة سالى 1751  دا وةثاشان بةدةركردنى كتيبة يةك لةدواى يةكةكانى ناوبانطى زياتر بو طةشتة ئاشتى ناوبانطى ظؤلتير وةيان زياترئةمةش ثاش مردنى لةسالى 1778دا, وةئاشكراشة كتيبى(دانثيانانةكان)كة بلاوكرايةوة لة سالى 1782و1789دا لةضةند بةشيكى يةك لةدواى يةكدا,رؤسؤ بةباشى زانى كةدواى مردنى بلاوبكريتةوة لةبةرئةوةى كيشةى بؤ دروست نةكات لةطةل كةسانى خاوةن دةسةلات ودةولةمةند  

لةسةرةتاوة رؤسؤ وادةردةكةوت كةكةسيكى نامؤو دةرضووة لةدابونةريتةكانى كؤمةلايةتييةكان
فةندةمينتاليستة كريستيانييةكان دةستةوسان نةوةستان وهيرشيان كردةسةرى و بةكافريان داناو ئيدانةى ئايدياكانيان كردوةبةمةترسيان دادةنا بؤ سةر طةنجان وة ئةمةش هةمان شتةكةلة سوكرات رويداكاتيك بةدةرضوولة عورفى باوو ئاينى كؤمةلطةو طةندةلكردنى طةنجان تؤمةتباركرا

لةبةرئةوةى رؤسؤ خاوةنى  هةنديك  ئايدياى باوة لةسةردةمةكةيدا باجيكى طةورةيدا راستةكة نة ذةهريان دةرخوارد نةكوشتيشيان بةلام ذيانيان كردبووة كولةمةرطى وة كةمة كةمة خستيانة حالةتى مةرطةوة ئةمةش كاتيك طؤشةطيريان كرد بةلام ئةمةريطةى لينةطرت ببيتة ويذدانى سةردةمةكةى
لةبةرئةوة خةلكى ئةوسةردةمة بةشوينيدا دةطةران ولييى دةثارانةوة بؤئةوةى كةهةرهيض نةبيت دةخولةك لةكاتى خؤييان ثى ببةخشيت ,وة خؤشبةخت ئةوكةسةبو كةرؤسؤ رازى دةبو ماوةيةكى زؤر لةمالى خؤيدا ثيشوازيليبكات يان رازيبواية ثياسةيةكى دورو دريذى لةطةلدابكرداية وةذمارةيةكى تر ئةوةندة بؤيان بةس بوو كةلةدورةوة سةيرى بكةن كاتيك بةشةقامةكاندا تيئةثةرى يان لةقاوةخانةيةك دائةنيشت لةناوةندى ثاريس دا لةوةها دؤخيكدا ئةوةندة ئاثؤرةى خةلك دةكرد وةكو خؤثيشاندانى ليدةهات 
وةخةلك سةردةكةوتنة سةر كورسى وميزةكان بؤئةوةى بيبينن تةنانةت ئةطةر لةدوريشةوة بوبيت وةخاوةنى قاوةخانةكة نةيدةزانى ضيبكات بؤئةوةى روبةروى ئةم حالةتة نائاسايية ببيتةوة
رؤسؤ جيطةى ثياوى ئاينى طرتةوة لةناوةندة رؤشنبيرييةكاندا,بةلام لةناوةندة دواكةوتوو نةخويندةوارةكاندا ووشةى سةرةتاو وكؤتايى هةر ثياوى ئاينى دةيطووت
ئةم بارودؤخة طؤرانى بةسةردا نةهات لةسةدةى نؤزدةدا نةبيت وةثاشان سةدةى بيست ضونكة لةم سةردةمةدا خويندن ورؤشنطةرى طةشتة زوربةى ضينةكانى طةل جائةطةر لةطوندة دورةكان بن يان لةشاخة سةركةشةكان بن يان لةشارة هةذارنشينةكاندا بن كةفةندةمينتاليستةكان بؤضةند سةدةيةك قؤرخيان كردبوو
لةم جؤرة ئةتمؤسفيرةدا ثةرتووكة سةرةكيةكانى فةلسةفةى رؤشنطةرى دةركةوتن وةكو (نامةيةك دةربارةى ليبوردنى)و(فةرهةنطى فةلسةفى)ى ظؤلتير ,وة ثةرتووكى(ئينسكلؤثيدياى مةزن)ى ديدرؤ و طروثةكةى ,وثةرتووكى(ئةميل)و(طريبةستى كؤمةلايةتى)رؤسؤ
وة بةشيوةيةكى طشتى ئةم كتيبانة راظةيةكى رةيشنالييان لةبارةى ئايينى كريستيانى ئةدا بةدةستةوة     

بةلام ليرةدا ثرسياريك دروست دةبيت ئةويش ئةوية بؤضى تةنها رؤسؤ جيطةى ثياوى ئاينى طرتةوة لةسةردةمى خؤى ولةسةردةمةكانى ثاش خؤشيدا ؟وةبؤضى كةسيكى كةى وةكو ظؤلتير نةطةشتة ئةم ئاستة كةناوبانطييةكةى ئةوةندةى رؤسؤش دةبوو وة سةراثاى ئةوروثاى طرتبوةوة؟يان بؤضى ئارامطاى ظؤلتير نةبووة زيارةتطاى ديدةنى كةرانى طةورةو بضووك؟ لة كاتيكدا ثيضةوانةى ئةم قسةية بةنيسبةت رؤسؤوة راستة
بؤئةم ثرسيارة تةنها يةك وةلام هةية :ئةويش ئةوةية رؤسؤ طيانى فةزيلةت  و حةقيقةتة خؤى لةخؤيدا وة ئةمةش طةشتة رادةيةك كةبة سؤكراتيان ئةضواند(ئةشوبهاند),بؤنمونة يةكيك لةهاوريكانى كةدةيويست طةنجيكى تامةزرؤ بةئايدياكانى رؤسؤى ثيبناسينيت  طووت:تكات ليدةكةم لةطةل خؤت مةيهينة،لةوةو ثيش نامةيةكى بؤ ناردووم وتيايدا وةسفى منى كردووة بةوةى كةلةسةروو عيساى مةسيحةوةم ,بةراستى نامةويت بيبينم .
وةهةتا وةزيرى رؤشنبيرى لةسةردةمى لويسى ثانزةدا كةناوى مالزيري بوو بةدووسال دواى مردنى رؤسؤ دةنوسيت ودةليت :ناكريت لةميذوودا بةراوردى رؤسؤ بةهيض كةسيك بكريت جطةلة سوكرات

ذمارةيةكى زؤر لةطيرانةوةكان شايةتى لةسةر ئةوة ئةدةن كة رؤسؤ هةر لةذيانيدا بوبو بة ئةفسانة ئةى لةثاش مردنيدا ضؤن بةو ثلةية ناطات
جاريك يةكيك بؤى نوسيبوو :ئةى بونةوةرو بيوينةكة لةسةر زةويدا,ئةم زةويية شايةنى ئةوة نيية تؤتيايدا بمينيتةوة ئةى طةورةم وة مامؤستام ريطةم بدة با شوين شوين ثيكانت بكةوم وماضيان بكةم .
يةكيك لةدةولةمةندة سويسرييةكان دةليت:كاتيك بؤ يةكةم جار بينيم ترسام وة تةزوويةك بةطيانمدا هات لةسةرمةوة هةتا هةردةة ثيكانى طرتمةوة,فرميسك لةهةردوو ضاوانم هات

ئايا رؤسؤ ضؤن ثيشوازى لةو ذمارة زؤرةى عاشقانى دةكرد؟بة دلنياييةوة ناتوانين لةسةر هةموو ئةو  طيرانةوانة بوةستين لةبارةى رؤسؤوةوة بةلام يةك شت هةية كةهةموو طيرانةوةكان لةسةرى كؤكن كةئةويش بةم شيوةيةية:ضاوةكانى ,لةمبارةيةوة يةكيك لةميرة ئةوروثييةكان ثاش ئةوةى سةردانى كرد لة مالة هةذارةكةى لةثاريس دةليت: ضاوةكانى وةكو دوو ئةستيرةى درةوشاوةوابوون,هةموو بليمةتيةكةى خؤى دةبينييةوة لةنيطاكانيدا وةكو ئةوة وابو كةكارةبا بمطريت,زةكاتيك جيمهيشت  هةستم وةكو هةستى ئةو كةسةوابوو كةتازةلةخةويكى خؤش هةلدةستيت وهيوادةخوازيت كةدريذةى بكيشاية.

بةدلنياييةوة ئةوانة  هةموويان سةردانى ظؤلتيريشيان دةكرد وة حةزيان دةكرد بيبينن بةو سيفةتةى ئةستيرةيةكى كلتورى طةورةبو ,هةرضةندة عاشقى بوون بةلام لةبةردةميدا هةستيان بةترس نةدةكرد وهةمان تةزوو بةطيانياندا نةدةةهات وةكو ئةوةى بةرامبةر رؤسؤ وابون ,ضونكة رؤسؤ هةذار بو وةدلسؤزيش بوو وة ناوبانطييةكةى بةكارنةدةهينا بؤبةدةستهينانى ثارة وة ثارةى لةثاشاكان وةرنةدةطرت بةلام ظؤلتير وديدرؤو ذمارةيةكى  زؤرى تريش لةذيرةوة يان بةئاشكرا ثارةيان لةئةم ثاشاو لةئةو ثاشا وةردةطرت بةلام رؤسؤ بةم كارة نامؤبو
رؤسؤ ثيشبينى روودانى شؤرشى فةرةنسى كرد ثيش رودانى بة سى سال وةبةدةستةواذةى ووردو سةرسورهينةر كةباوةر ناكريت ,وة ئةوةش ئاشكراية كة شؤرشةكةرويدا بةدةسال دواى مردنى رويدا وةبةهؤى ئةمةشةوة ريزى خةلك بؤ ئةم فةيلةسوفة زؤر زياتر بوو,وة كيتبةكةى(طريبةستى كؤمةلايةتى )بوبة ئينجيلى شؤرشى فةرةنسى وة رؤسؤش بوبة باوكى روحى بؤ سةردةمة مؤديرنةكان

لةراستيدا ئايدياكانى رؤسؤ تؤوى ئةوكودةتاى ضاندكةلةدوايدا روويدا لةبةرئةوة طؤرةكةى ثاش مردنى بوبةجيطةى زيارةتكةرانى طةورةو وبضووك,لةنيوانياندا ثاشاى سويدكةبةدزييةوة هات وولةجلى ثياويكى ئاسايدا هات ,وةلةوكةسايةتية ناودارانةى تركة سةردانى طؤرةكةيان كرد رؤبسبير مارى ئةنتوانيت وة هةتا ناثليؤن ثؤناثارت  ,دةطيرنةوة كاتيك ناثليؤن هاتووة بؤ سةر طؤرةكةى وتويةتى :باشتربو دووكةس لةسةر زةيدا نةبوناية ,رؤسؤو من
ئةوانةى لةطةليبون سةرسورماو يةكيكيان ثرسى بؤضى كةورةم؟ناثليؤن وةلامى دايةوةو وتى :ضونكة رؤسؤبو ريطاى بؤ شؤرشى فةرةنسى خؤشكرد وةمنيش لةسةرانسةرى جيهاندا بلاومكردةوةوةئةوانيش لةوةلامدا وتيان طةورةم طةورةم وامانزانى كةتةنها كةسيك بؤى هةبيت باسى شؤرشى فةرةنسى بكات تةنها تؤييت !
لةراستيدا ناثليؤن دةيويست بليت :ئايديانى رؤسؤ نةبوواية شؤرشة طةورةكة روى نةئةدا و فةرةنسا ئارامى نةئةطرت وةلةسةدةى نؤزدةدا سةردانكردنى ئارامطاى رؤسؤو ئةو شوينانةى كةتيايدا ذياوة زيادى كرد وةلةنيوان ديدةنيكةراندا ظيكتؤر هؤطؤ و بلزال و ستندال و ميشيلية و لامارتينى و جورج ساند وة هةزاران كةسى ئاسايى
بةم شيوةية ثياوى شروشت وحةقيقةت توانى بليمةتترين عةقلةكان لةخؤى كؤبكاتةوة
    

هزرى نةتةوايةتى لةلاى ئةحمةدى خانى

هزرى نةتةوايةتى لةلاى ئةحمةدى خانى                  
نوسينى:عةبدولسةلام دارى          
 وةرطيَرِانى: مافناس جةميل محةمةد
Jamillaw200@yahoo.com
ئةحمةدى خانى يةكيَكة لةشاعيرة ديارةكانى كوردو بةثيَشةنطى هزرى نةتةوايةتى كوردى دادةنريَت،خانى هةموو تةمةنى تةرخانكردبوو بؤ رِاذةى ئةدةبى كوردى و وةلةئاكامدا رِاذةى طةل ونيشتيمانةكةى
خانى بةشدارييةكى طةورةى هةبووة لةطؤرِةثانى ئةدةبى كورديدا ،وة توانيويةتى بة ستايلة قةشةنطةكةى لةدانانى شيعردا نازناوى (شانشين)ى شيعرى كوردى بؤ خؤى ثاوان بكات
ئةو داهيَنانى كردووة لة لةهؤنينةوةى شيعردا ،وة وشةكان لةدةستيدا دانةدةمان وة بةتوانابوو لة بةكارهيَنانى ووشةى طونجاو بؤ دةربرِينى مانا هاوكات لةطةلَ تؤنيَكى جوانى هاوكوفى واتاكة
خانى بةو ثلة بةرزةية طةشت لةبةر ئةم هؤيانة:
1-خانى زمانى عةرةبى وفارسى بةباشى دةزانى ئةمة سةرةرِاى زمانى دايك،وةزانيارى وةردةطرت لةم زمانانةوة
2-خانى ثةرؤشى زانست وزانيارى بوو ،بؤ ئةو مةبةستة ضةند دةولَةتيَك طةرِاوةو لةوميانةيةدا سةردانى ديمةشق و ئةستةنبولَ و ميسرى كردووة،ئةدةب وشيعرى خويَندوة هةروةها تيَؤلؤجيا(ئاينناسى)خويَندووة و بةرِيَطاكانى بةسؤفى بوون(تصوف) ئاشنا بووة،لةبةرئةوة خانى زانست وزانيارييةكى زؤرى لة لةناودارانى ئةدةب و فةلسةفةو ئاينةوة وةرطرتووة
3-خانى يةكةم كةسة كةشيعرى ضيرؤكى هيَناية ناو ئةدةبى كورديةوة ئةمةش بةضيرؤكى(مةم وزينى)ى بةناوبانط
4-بايةخيَكى زؤرى بةفيَركردنى مندالاَن داوة ئةويش بة هؤنينةوةى شيعرى فيَركارى لة فةرهةنطى (نةوبةهار)دا
5-يةكةم كةسة بةرِاشكاوى بانطى بؤ خةبات كردووة لة ثيَناو نيشتيماندا

خانى كيَية؟
ناوى ئةحمةد بن ئةلياسةو سةربة هؤزى خانيية،هؤزةكةى لةناوضةى هةكارييةوة كؤضى كردووة بؤ بايةزيد وتيَيدا نيشتةجىَ بوون
خانى سالَى(1061)ى كؤضى واتة سالَى(1651)ىزايينى لةدايك بووة ولةسالَى (1119)ى كؤضى واتة سالَى(1708)زايينى كؤضى دواييى كردووة،بةلاَم رِؤذهةلاَتناسى رِووسى (باسيلى نيكيتين)بةروارى لةدايك بوونى بةسالَى(1592)ى زايينى و بةروارى مردنى بة سالَى(1655)دادةنيَت
دةتوانين بةروارى لةدايك بوونى ئةم شاعيرة لةم بةيتة شيعرييةى خؤيةوة دياريبكةين كة دةلَيَت:
Lewra ku dema ji xeybê fek bû
tarîxê hezar û şêst û yek bû
كة دةلَيَت:كاتيَك خانى هاتة دونيا بةروارى (1061)ى كؤضى بوو

ثةيوةندى خانى بةزمانى كوردييةوة:
هةر لةمندالَييةوة خانى زمانى كوردى خؤشويستووة،هةركة تةمةنى طةشتة ضواردة سالَ بةم زمانة شتى نووسى،ئةو بةهةستيَكى ليَوانليَو لةنيشتيمان ثةروةرييةوة بانطةشةى طرنطيدانى دةكرد بؤ زمانى كوردى،ئةم مةسةلةيةش لةلاى ئةو بةثلةى يةكةم دةهات لةبةرئةوةى زمان يةكيَكة لةكؤلَةكة سةركيةكانى هةر طةليَك،لةم طؤشة نيطايةوة خانى هةلَسابة كردنةوةى قوتابخانة بؤ مندالاَن بؤ فيَركردنى زمانى دايكييان
بؤضى خانى بةزمانى كوردى دةستى بةنووسين كرد؟
خانى لةثيَشةكى (مة وزين)دا باسى ئةمة دةكات ،دةلَيَت هؤى نووسين بةزمانى كوردى لابردنى لةكةية بةسةر ئةم زمانةوةو ،بؤئةوةى بوار بؤ طةلانى تر نةميَنيَتةوة كة بلَيَن كورد دواكةوتووة وهيض مةعريفةيةك و ثشكيَكيان لة ئةدةب وئةظيندا نيية :

Xanî ji kemalê bê kemale
Meydana kemalê dîte xalî
Yenî ne ji qabil û xebîrî
Belkî bi tessb û eşîrî
Da xelq nebjitin ku Ekrad
Bê merîfetin bê esl û binyad
Enwaê milel xudan kitêbin
Kurmanc tenê di bê hesêbin
Hem ehlê nezer nebên ku kurmanc
Işqê nekirin ji bo xwe aman

خانى ئةو كةسة نةبوو كة جلَةوى دةستثيَشخةرى لةطؤرِةثانى ئةدةبدا بةدةست بيَت بةلاَم طؤرِةثانةكةى بةضؤلَى بينى
بةوثةرِى بيَفيزييةوة دةلَيَت كة ئةزموون وليَهاتووى ئةوةم نيية بيَمة ئةم طؤرِةثانةوة بةلاَم وا بةدةمارطيرى عةشايةرييةوة هاتووم
خانى بةهةستيَكى قوولةوة لة خةمةكانى طةلةكةى دةطةشت ،بةو ثيَودانطةى كة ئةو خاوةنى عةقلَيَكى رِؤشنطةر بوو لةكاتةدا كة طةلةكةى بةدةست دواكةوتووييةوة دةينالاَند
ئةمة لةلايةك ،وةلةلايةكى ترةوة بؤ ئةو جةنطانةى كة رِووبةرِووى كوردستان دةبونةوة لةسةردةستى تورك وفارسةكان وة لةئاكامدا بووبةهؤى دابةشبوونى كوردستان بةسةر هةردوو دةولَةتةكةدا
تورك وفارسةكان دةستيان نةدةطيَرايةوة لة ستةم كردن لةطةلى كورد بؤئةوةى ئةم طةلة واليَبكةن كةويستى ئازادى نةبيَت وهةر لةكؤيلةيدا بميَنيَتةوة لةبةرئةوة دةنطى خانى تةنها ئاطاداركةرةوةى ميرى بؤتان بوو لةو سةردةمةدا بؤ رِةتكردنةوةى ئةم واقيعة:
Ger dê hebûya me jî xudanek
Alî keremek letîfe danek
Ilm û hiner û kemal û îzan
Şir û xezel û kîtab û dîwan
Ev cinsê biba li ba wî memûl
Ev neqdê biba li ba wî meqbûl
Min dê elema kelamê mewzûn
Alî bi kira li banê gerdûn
Bi navê riha Melê Cizîrî
Pê hey kiriba Elyê Herîrî
Keyfek we bida Feqîhê Teyran
Heta bi ebed bi maye heyran
Çibkim ku qewî kesade bazar
Nîne ji qumaşîre xerîdar
ئةطةر سةركردةيةكمان هةبوواية كةضاك وبةخشندة بواية و رِيَزى زانست وهونةرو كايةكانى ترى باش هةلَبسةنطانداية ئةوا منيش ئالاَى شيعرم بةرزدةكردةوة بؤ بةرزترين ثنتى ئاسمان ،بةناوى طيانى مةلاى جةزيريةوة حةريريم دةذياندةوة وخؤشيم دةخستة دلَى فةقىَ تةيرانةوة
بةلاَم ئةم خةيالَةى من بيَسوودةو كةس نايكاتة واقيع
كةواتة خانى يةكةم كةس نيية كة طةلةكةى فةرامؤشى دةكات ،هةرخؤشى ناوى ئةو شاعيرانة دةهيَنيَت كةبةهةمان شيَوة فةرامؤش كراون لةوانة
جةزيرى وعةلى حةريرى وفةقىَ تةيران
خانى هؤكارى ئةم كةم تةرخةمى وفةرامؤش كردنةى دةزانى ودةيطةرِاندةوة بؤ نةزانى و دواكةوتويي طةلى كورد ،لةبةرئةوة هةستى بةوةكرد كة دةبيَت بةثلةى يةكةم بايةخ بة زانست وزانيارى بدات وهةلَسا بةكردنةوةى خويَندنطا بؤ مندالاَنى كورد بؤئةوةى كة فيَربكريَن ولة طؤرِينى باردؤخى طةلةكةياندا ثشكداربن
خانى لةدوو بةرةوة دةجةنطا:بةرةى يةكةميان بةرةى نةزانى ودواكةوتويي بوو بةلاَم بةرةى دووةميان بةرةى جةنطى خانى بوو دذى تورك فارس
هةركة خانى ضاوى هةلَهيَنا جةنطى تورك وفارسى بينى لةسةر خاكى كوردستاندا ،دةيزانى تةنها كورد باجى ئةو جةنطانة دةدةن ،هةميشة ثشكيان لة كوشتن وبرِين تالاَنى بةردةكةوت لةبةرئةوة جارِى خةباتى دا بؤ رِزطاربوون لةم واقيعة:

Emma ji ezel Xudê wisa kir
Ev Rom û Ecem li ser me rakir
Tebeiyeta wan eger Çi are
Ew are li xelqê namîdare
Namûse li hakim û Emîran
Tawan Çiye şair û feqîran
قةدةرى كورد ئةوةية كةببيَت بةكؤيلةى رِؤم و عةجةم ،ثاشكؤيةتييان نةنطيية ،ئةم نةنطيية باريَكى زؤر طةورةية بةسةر شانى فةرمانرِةواو ميرنشينةكانةوة،دةبيَت ئةوان رِووبةرِووى ببنةوة ،شاعيرو كةسانى هةذار ضييان ثيَدةكريَت ،ليَرةوة ئاستى ثةيوةندى خانى بةنيشتيمانةكةيةوة خؤى بةرجةستة دةكات
خانى لة ضارةنوسى طةلةكةى رِادةما ،بؤضى خاوةنى هيض قةوارةيةك نين ؟بؤضى هةميشة ئةم طةلة ثشكى هةر كؤيلايةتى و زولَم وسوكايةتى ثيَكردنة، ئةمة لةكاتيَكدا كورد ئةوةندة سيفاتى بةرز و خانةدانييان تيَداية كةببنة سةردارى ولاَتةكةيان:

Ez mame di hikmeta Xudêda
Kurmanci di dewleta dinêda
Aya bi Çi wechî mane mehrûm
Bil cumle ji bo Çi bûne mehkûm
Her mêrekî wan bi bezlê Hatem
Her mîrekî wan bi rezmê Rustem
Evqulzem û Rûm û behr û Tacîk
Hindî ku bikin xurûc û tehrîk
Kurmancê dibin bi xon mûletex
Wan ji yekve dikin mîsalê berzex
Ciwamêrî û himet û sexawet
Mîrînî û xîret û celadet
Ew xetme ji bo qebîlê Ekrad
Wan dane bi şîr û himetê dad
:
 

وةثاش لَيكؤلَينةوةيةكى هةمةلايةنةى خانى بؤ ئةو واقيعةى كةكوردى تيا دةذى ،دةستى ناية سةر ئةو برينةو بةدةنطيَكى بةرز دةيوت:ضارةكة رِيَككةوتنة لةسةر سةركردايةتييةكى بةتوانا كة بتوانيَت كورد بطةيةنيَت بة ئامانج :

Lew pêkve hemî şe bê tifaqin
Daim bi temerrud û şîqaqin
Ger dê hebûya me ittîfaqek
Vêkra bi gêra me inqiyadek
Rûm û Ereb û Ecem temamî
Hemyan ji mera di kir xulamî
Tekmîlê dikir me dîn û dewlet
Tehsîlê dikir me ilm û hekm
et
Temyîzê dibûn ji hev meqalat
Mumtazê dibûn xudan kemalat

يةكطرتنى كورد تةنها ئامانجى بالاَى ئةو بوو ،تةنها يةكطرتن دةتوانيَت رِووبةرِووى ئةم واقيعة بةئازارة ببيَتةوة
بةلَىَ ئةمة خانى عاشقى ئازادى طةل ونيشتيمانةكةيةتى ،شتيَكى ئاسايية كةسةر دابنةوينين لةهةمبةر هزرى خانيدا ،ئةم كةلَة شاعيرة ناوى بة هةلَكؤلَراوى دةميَنيَتةوة لة ميَشكى نةوةكاندا بؤ ضةند سةردةميَك
لةكؤتايدا ثيَم خؤشة ئةو ووتةى عةلادين سوجادى بهيَنمة بةرباس كة وةسفى خانى دةكات ودةلَيَت:خانى لوتكةو تاجى هةموو نوسةرو شاعيرةكانى كوردة.

بريكاركرتن لة ياساى عيِراقيدا

بريكارطرتن لة ياساى عيَراقيدا

نوسينى : ثاريَزةر مارتن شةمدينانى       وةرطيَرِانى لة عةرةبيةوة: مافناس: جةميل محةمةد

دةمةويَت ليَرةدا لة ضواضيَوةى بابةتيَكدا هةلَوةستةبكةم كةلة رِؤشنبيرى ياسايي جيَطاى دةبيَتةوة ئةويش بابةتى بريكارطرتنة لةياساى عيَراقيدا خستنةرِووى بةشيَوةكى طشتى ئاسانكراوى بؤئةوةى كة كةسى ئاسايى ليَى تيَبطات و قورس نةبيَت لةسةرى لةكاتى ئةنجامدانيدا، بةبيرهيَنانةوةى ئةوةى كة بيرؤكةى بابةتةكة لة ياساى شارستانى عيَراقيةوة وةرطيراوة ، بريكارطرتن بة هةموو جؤركانيةوة لة طريَبةستة طرنطةكانة كة مرؤظ ئةنجامى دةدات بةو ثيَوةرةى كة ناتوانيَت دةستهةلَبطريَت لة جيَبةجيَكردنى ثابةندبونةكانى و ئةداكردنى كارة رِؤذانةكانى و جيَبةجيَكردنى ئةركةكانى، شيَوازيَكى ثيَشكةوتووى ذيانى كؤمةلاَيةتية و تيايدا كةسيَك كةسيَكى ياسايى دةخاتة جيَطاى خؤى لةبةرامبةر كةسانى تردا بةطويَرةى ياسا

ثيَناسةكةى:
طريَبةستيَك(رِيَكةتنيَك)ة لةنيَوان دوو كةس يان زياتردا بةجؤريَك كة يةكيَكيان هةلَدةستيَت بة ئةداكردنى ئيشوكارةكان و وةرطرتنى مافةكانى لةجياتى ئةوى تريان لة بةرامبةر كةسانى تردا، واتة بةطويَرةى ئةم طريَبةستة كةسيَك كةسيَكى دياريكراو دةخاتة جيَطاى خؤى بؤ هةلَسان بةسةرجةم هةلَسوكةوتة ياساييةكان لايةنى يةكةم بريطرتةية و لايةنى دووةم بريكارة ، وة بةطويَرةى ثرِةنسيثيَكى ياسايى بريكار وةك بريطرتة واية..
مةرجةكانى:
بريكاطرتن ضةند مةرجيَكى هةية و لةوانة وةك نمونة نةك وةك دياريكردن:
*دةبيَت بريكار تةمةنى ياسايى تةواوكردبيَت(تةمةنى زياتر لة 18 سالَ)بيَت
*نابيَت يةكيَك لة لايةنةكانى بريكارنامةكة شيَت بيَت واتة دةبيَت عاقلَ بيَت
*نابيَت بريكارنامةكة بؤ كاريَكى ثيَضةوانةى ياسا و دابونةريت و ئادابى عامة بيَت
*تؤماركردنى لة لةلاى دادنوس بؤ ثيَدانى سيفةتى ياسايى لةبةرئةوةى ئةو ثلاتفؤرمةية كة سةرجةم هةلَسوكةوتة ياساييةكانى لةسةر بنياتدةنريَت و لة هةنديَكياندا ثيَوةلكاندنى ويَنةى بريطرتة بةمةرج طيراوة ، بة سىَ ويَنةى ئةسلَى رِيَكدةريَت يةكةميان لة دادنوس هةلَدةطيريَت و دووةميان بؤ بريطرتةية و ويَنةى سيَيةميشيان بؤ بريكارة
وةك شتيَكى باو بريكارنامة كارى ثيَدةكرديَت لة داداطاكان و وةزارةتةكان و فةرمانطة فةرميةكان و نا فةرميةكان و كؤمثانياكان و هتد..، ئةمةش بة بريكارنامةى طشتى دةكريَت
ئةو كةسةى كة دةيةويَت بريكارنامة ثرِبكاتةوة ئةوا فؤرِمى بريكارنامةى دةستدةكةويَت لةو دوكانانةى كة لة نزيك دادطاكانةوة هةن يان لاى عةريزةنوسةكان(عةرزوحالَضيةكان) يان لاى ئةو ثارِيَزةرةى كة بريكارنامةى بؤ دةكةنةوة
بريكارنامةش رِيَكةوتنى نيَوان دوو لايةنةكةيةتى بةطويَرةى بريكارنامةكة هةردوو لايةنةكةش ثابةنددةبن كة ئةو مةرجانةى تيايدا هاتووة جيَبةجيَى بكةن
ئةوةى باوة لة بريكارنامةدا ئةوةية كة كةسيَكى تر دةكان بة بريكارى خؤى كة لة زؤرجاردا ثاريَزةر دةبيَت بؤئةوةى لةجياتى ئةو كاريَك ئةنجام بدات، كارةكةش جياوازدةبيَت بةطويَرةى جياوازى ئةو ثابةندبونةى كراوة بة بريكار بؤ بةجيَهيَنانى بة شيَوازيَكى ياسايى،  بؤ نمونة كةسيَك ثاريَزةريَك دةكات بة بريكارى خؤى بؤئةوةى كة لة دادبينى لة بةردةم داداطاى بةرايدا لةجياتى ئةو ئامادةبيَت بؤ نةهيَشتنى ئةو هاوبةشيَتيةى كة ميراتطرةكان ماوتةوة، لةمةدا ثاريَزةر زياتر شارةزاترة لة ياساى شارستانى و ياساى سةلماندن لة بريطرتة، ثاريَزةريش كةسيَكى ياسايية و سويَندى خواردووة لةبةردةم دادطاى تيَهةلَضونةوة بؤئةوةى ببيَت بة ئةندام لة سةنديكاى ثاريَزةران، ليَى داواكراوة كة ئةو كارةى بوة بة بريكار تيايدا دةبيَت بةشيَوةكى رِاست و دروست ئةنجامى بدات و بةبىَ زيان طةياندن بة مافةكانى بريطرتة(بةفيرؤدانى ثارةكةى، دواخستن، طويَثيَنةدان) ئةو لة ثةيوةندى بةردةوامداية لةطةلَ بريطرتةكةى و دةتوانىَ هةر كاتيَك شتيَكى تازة لة كةيسةكةدا سةريهةلَدا بطةرِيَتةوة سةرى و هةموو بةرثيَك(دفع)يَك ئامادةدةكات و وة بةدلَنياييةوة ضاوةرِوانى دةرضونى برِياردةكات و ثاشان ثلةى كؤتايى وةرطرتنى
بريكارطرتن رِيَطايةكى دروست و ميتؤديَكى طةشةكردو شيَوازيَكى شارستانى كارثيَكراوة لةنيَوان طةلة جياوازةكانى جيهانى ثيَشكةوتودا، بؤ بةجيَطةياندنى ثابةندبونةكان و دةسكةوتنى مافةكان بةبىَ ليَكةمبونةوةيان، ثاريَزةريش زياتر لة بوارى ياسادا ئيشدةكات لةبةرئةوة وةك بة ئةنجام طةيشتنيَك زياتر لة وةك بريكارطرتنةوة نزيكة
ضةند ئامؤذطاريةك بؤ بريطرتة:
لةو ئةزمونةى كة لة ثاريَزةرايةتيةوة وةرمطرتووة داوا لة هةموو بريطرتةيةك دةكةم كة ئةو بابةتة رِونبكاتةوة كة دةيةويَت كةسيَكى ترى لةسةر بكات بة بريكار، يان بة واتايةكى تر هةموو ئةو شتانةى كة تايبةتن بة بريكارنامةوة رِونبكاتةوة بؤئةوةى بريكار زانيارى تةواوى هةبيَت و هةلَسوكةوتة ياساييةكة بة باشترين شيَوةو بىَ دواكةوتن ئةنجام بدات، بؤ نمونة (س) ثاريَزةر(م)دةكات بة بريكارى خؤى بة بريكارنامةيةكى طشتى بؤ سةردانكردنى فةرمانطةى تؤماركردنى خانوبةرة بؤ تؤماركردنى زةوى ذمارة(......) بةناويةوة كة رِيَكةوتن هةية لةسةر كرِينى لة ميراتطرانى كؤضكردوو(ك).
جؤرةكانى بريكارنامة(طشتى و تايبةتى و سزايى)دةوةستيَتة سةر جؤرى هةلَسوكةوتة ياساييةكة، بةرِةضاوكردنى ماوة و نرخى مادى و مةعنةوى و بارودؤخى ئابورى وولاَت و هةبيَت
وةك ثاريَزطاريكردنيَك لة مافةكانى داوام لة بريطرتة ئةوةية كة ئةم ووشانة لة بريكارنامةكةدا بسرِيَتةوة :
-مافى بةبريكاركردنى كةسانى تر
-مافى ثارة وةرطرتن
-مافى ثارةدان
-فرؤشتن
زياتر بريكارنامةى طشتى لة عيَراق اكرى ثيَدةكريَت لةبةرئةوةى كؤسث لةبةردةم ئةداى بريكار(ثاريَزةر)  ناهيَلَيَت بؤ جيَبةجيَكردنى مةرجةكانى بريكارنامةكة بىَ دواكةوتن و هيض كؤتوبةنديَك لة وةرطرتنةوةى مافةكانى بريطرتةكةى

بريكارنامةى تايبةت:
ئةم جؤرة بريكارنامةية زياتر دياريكراوى لةخؤدةطريَت بة نيسبةت بريكارةوة بؤ هةلَسان بة هةلَسوكةوتيَكى ياسايى لة جياتى بريكارةكةى لةكاتة دياريكراوةكةيدا و بةشيَوةى دياريكراو، بؤ نمونة بةرِيَز(ش) دةيةويَت ثارضة زةويةك بكرِيَت لة خاوةن مولَك بةرِيَز(أ) وة دةبيَت فةرمانطةى تؤمارى خانوبةرة تؤمارى بكات، ثاشئةوةى كة بريكارةكة هةلَسوكةوتة ياساييةكةى بةشيَوةى ويستراو ئةنجامدا ئةوا بريكارنامة تايبةتيةكة كؤتايى ديَت و دوبارة بةكارنايةت بؤ بريكارة بؤئةوةى هةلَبستيَت بة ئةنجامدانى ثابةندبونيَكى تر لةجياتى هةمان بريطرتة.

سةرضاوة /سايتى:
 http://www.shaimaaatalla.com/vb/showthread.php?t=4118

Friday, July 15, 2011

Law as a special need ياسا وةك ثيَويستيةكى كؤمةلاَيةتى

ياسا وةك ثيَويستيةكى كؤمةلاَيةتى
Law as a special need
مافناس.جةميل محةمةد
ياسا وةك رِيَكخةريَك بؤ ثةيوةنديةكان لة كؤمةلَطةدا سةرهةلَدانى بةيةك ثلة و قؤناغ نةبوة وةك سافينى دوثاتى دةكاتةوة زادةى طؤرِانكارية ميَذويةكانة، بةلَكو ضةند قؤناغيَكى برِيوةهةتا بةم ئاستةى ئيَستاى طةشتوة
دواى دةستهةلَطرتنى مرؤظايةتى لة ذيانى سروشتى يان تاكةكةسى كة ياسا تيايدا فةرمانرِةوا نةبوة لةبةرئةوةى مرؤظ بة تةنها ناتوانيَت بذي وثيَويستية جياوازةكانى ثرِبكاتةوة، ئةوةشى هةنديَك فةيلةسوف ويَنايان كردوة وةك "يحى بن يقظان" و "رؤبنسون كروزو" وةك ويَنةيةك بؤ بةتةنها ذيان، لةسةر ئةرزى واقيع بونيان نية، لةوبارةشةوة ئةرستؤ دةلَيَت مرؤظ بونةوةريَكى كؤمةلاَيةتية و ناكرىَ لة دةرةوةى كؤبونةوةى مرؤظايةتى بذى، بارؤخ سثينؤزا جةخت لةوة دةكاتةوة كة ذيانى كؤمةلاَيةتى دةستةبةرى كاملَبونى كةسيَتى ئاكارى تاكةكان دةكات، رؤسؤش لةوبارةوة دةلَيَت (مرؤظ دوو ئارةزووى سةرةكى هةذمونى هةية بةسةر سروشتيدا يةكةميان هةستى خؤثةرستية ئةم هةستةش وا لة تاك دةكات خؤى لة هةموو كةسيَك زياتر خؤشبويَت، هةستى دووةميشيان هةستى هاودةردى و دلسؤزى يان ثيَكةوة ذيانة ئةم ويَستطةش ئةنطيَزةى ذيان ثيَكةوة و لة كؤمةلَطةدا لةلاى مرؤظ زياددةكات)، تؤماس هؤبزيش دةلَيَت( مرؤظ بونةوةريَكى خؤثةرست و دؤذمنكارة و ثيَويستى بة حكومةتيَكى بةهيَز هةية بؤ رِيَكخستنى هةلَسوكةوتةكانى)، ويل ديؤرانتيش هةلَوةستةى لةسةر ئةم مةسةلة كردوة و دةلَيَت( سةرهةلَدانى مولَكى تايبةت كيَشةى بؤ مرؤظايةتى دروستكرد ضونكة ثيَش دةركةوتنى ئةم كيَشةية(بةبؤضونى ئةو) مرؤظ نةدةهاتة ذيَر كؤتوبةند و بارى هيض ياسايةك) بةلاَم بة هاتنةكايةى مولَكيةتى تايبةت ثيَويستى هةبونى ياساو رِيَساى هيَنايةكاية ضونكة لة حالَةتى دةستوةردان لة مولَكيةتى تايبةت كةسيَكدا ثيَويستى ثاريَزطارى بؤ ئةو كةسة لةبةر هيَشتنةوةى سيستةم لة كؤمةلَطةدا و سةرهةلَنةدانى ئاذاوةطيَرِى دةبيَت بونيان هةبيَت و دانانى سنور بؤ ئةوانةى كة تةماحيان هيض سنوريَكى بؤ نية، ذيان لة كؤمةلَطةدا خؤى لة ضةند ثةيوةنديةكى كؤمةلاَيةتى ئالَؤزدا دةبينيَتةوة ئةم ثةيوةنديانةش رِةنطدانةوةى ثيَويستى و بةردةواميَتى ذيان و ثرِكردنةوة و ثيَرِاطةيشتنى داواكاريةكانى مرؤظن، لةسةروبةندى ثةيدابونى كؤمةلَطة مرؤظايةتيةكانةوة كيَشة و ململاَنىَ كؤمةلاَيةتيةكان وةك تراذيديايةكى ضارةويست سةرهةلَدةدةن بةهؤى جياوازى بةرذةوةندى و هةلَويَستى تاكةكانةوة هةر تاكيَك دةيةويَت لة هةموو باشيةكاندا و لة هةموو ئةو لايةنة ديارانةدا كة لة كؤمةلَطةدا بة فةزيلةت و سةربةرزى دادةنريَن ثشكى شيَرى بةربكةويَت ليَرةدا بة باشى دةزانم ووتةى "تؤلَستؤى" ناودارى رِوسى بةبيربهيَنمةوة كة دةلَيَت(سةرضاوةى بةهادارى هةر شتيَك لةلاى مرؤظيَك ئةوةية كة ئةو شتة بةلاى مرؤظةكانى ترةوة بايةخدارة)ئاليَرةوة كيَشةى بةيةكادانى بةرذةوةنديةكان رِاستدةبيَتةوة وةك كيَشةى سةرتاثاى مرؤظايةتى ضونكة ئةوةى هةر تاكيَك دةيةويَت ليَى بةرخورددار بيَت تاكةكانى تريش دةيانةويَت هةيان بيَت و ئةوثةرِى هةولَى بؤ دةدةن، جا بؤ ئةوةى تاكيَك دةستدريَذى نةكاتة سةر مافى ئةويدى و بيَسلَةمينةوة ثيَشيَلى نةكات هةبونى ياسا و نؤرم شتيَكى حاشا هةلَنةطرة هةتا رِيَطةبدريَت بة هةر كةسيَك كة ئةو مافانةى كة هةيةتى مومارةسةى بكات و ثاريَزطارى بؤ مافة رِةواكانى تاك دابين بكاتلة هةمان كاتيشدا ملكةضبون بؤ ئةو ياسايانة شتيَكى حةتمية و دةسةلاَتى طشتى ئةوةى وةئةستؤطرتوة، لةكاتى ملنةدان و نةهاتنةذيَربارى ئةم بنةمايانة دةسةلاَتى طشتى دةبيَت خؤى بة خاوةنى ثراكتيزةكردنى ئةو ياسايانة بزانيَت و لة هةر جؤرة لادان و دةرضونيَك بيانثاريَزيَت و كيَشة و ململانيَكان بطةيةنيَتة كةمترين ئاست
 ناكريَت بةسةر ئةم  بابةتةدا تيَبثةرِم و هةنطاويَك نةطةرِيَمةوة دواوة و باس لةو طيروطازة فكرية نةكةم كة لة بارةى سروشتى مرؤظايةتيةوة لة ئاراداية ضونكة بة بةكارهيَنانى رِيَكارةكانى عةقلَ بؤمان دةردةكةويَت كة ئةطةر مرؤظ هةر بة سروشت باش بيَت دةستدريَذى نةكاتة سةر ئةويدى ئةوا لةم حالَةتةدا ثيَويستمان بة ياسا نابيَت، لةبارةى سروشتى مرؤظةوة سىَ رِاوبؤضون هةية :
1-مرؤظ بة سروشت ضاكة و فاكتةرة كؤمةلاَيةتيةكان وةك خراثى بارى ئابورى و كؤمةلاَيةتى و فاكتةرى دةرةكى وةك ئيرةيى و خؤثةرستى  مرؤظ بةرةو خراثة دةبةن، ديارترين تيؤريستى ئةم بؤضونة جان جاك رِؤسؤية كة تةواوى بؤضونةكانى لةسةر ئةم تةوةرة دةخوليَتةوة
2-مرؤظ بةسروشت خراثة
3-لة رِةطةزى ضاك و خراث ثيَكهاتوة
ئةمانة ديارترين ئةو ثيشنيارانةن كة لةبارةى سروشتى مرؤظةوة خراونةتةرِوو، بةلاَم ئةوةى لايةنطرانى هةر سىَ تيؤرةكة لة سةرى كؤكن ثيَويستى هةبونى ياساية بؤ رِيَطرتن لة لايةنى خراث و شةرِانى لة مرؤظدا، ئةوانةى لايةنطرى ئةو رِايةن كة مرؤظ بة سروشت خراثة وادةبينن كة هةر بةرةو ثيَشضونيَكى كؤمةلاَيةتى ناكريَت بيَتةدى بةبىَ ياساى سزاكان و لةو باوةرِةدان كة ياسا ئامرِازيَكة بؤ هيَنانةدى هارمؤنى و طونجانى كؤمةلاَيةتى لةرِيَطةى دامركاندنةوةى هةستى شةرخوازى لةلاى مرؤظ، ئةستيَرةناسة كؤنةكانيش لة ئاسماندا بةدواى وةلاَمدا دةطةرِان، لةو باوةرِةدابون كة جيَطاى ئةستيَرةكان لةكاتى لةدايك بوندا سروشتى مندالَة لةدايك بوةكة ديارى دةكات
"روسكو باوند"ى تويَذةريش لةو باوةرِةداية كة ياسا زانستى ئةندازيارى كؤمةلاَيةتية كة لة رِيَطةيةوة ثةيوةندية كؤمةلاَيةتيةكان لة كؤمةلَطةيةكى رِيَكخراوى سياسيدا رِيَكدةخريَت
وة ئةو دةولَةتةشى كة زياتر ياساكانى طوزارشت موعانات و ثيَويستيةكانى و ضارةسةرى كيَشةكانى بكات ئةوة لة دةولَةتة هةرة مؤديَرن و ثيَشكةوتوةكانة لةو بارةوة ياساناس سافيني دةلَيَت ياسا لةلاى هةر طةليَك طوزارشتة لة روحى ئةو طةلة و رِةنطدانةوةى بليمةتية تايبةتيةكةيةتى
ئةطةر ياسا لةناو كؤمةلَطةدا نةبيَت هةميشة بةهيَز زالَدةبيَت بةسةر بيَهيَزدا و تةنها هيَز كيَشمةكيَش و ململانيَكانى ناو كؤمةلَطا يةكلايى دةكاتةوة بيَطومان لؤذيكى هيَزيش لة ئاذاوةطيَرِى و ئةنارشيستيةوة نزيكترة وةك لة داد و يةكسانى، بةثيَضةوانةوة هةبونى ياسا هاوسةنطى دةطةرِيَنيَتةوة بؤ ناو كؤمةلَطا و هةموو كةسيَك بةوة دةطات كة شايةنيَتى و ئةو هةستة لةلاى تاك دروستدةبيَت كة ئازاديةكانى ثاريَزراوة و فةلسةفة و وةزيفةى ياساش كة رِيَكخستنى ئازاديةكان و ثاراستنيان ديَتةدى و مةبةستةكانى ثيَكةوةذيان دةبيَتة شتيَكى ثراكتيزة و واقيعى، ئةطةر ياسا ثيَويستيةكى هةبونى كؤمةلَطةبيَت ئةوا ثيَويستيشة بؤ بةرةوثيَشبردنى بةمةبةستى باشتركردنى بارودؤخةكةى و بةرزكردنةوةى ئاستى ئةمةش بيَطومان بة هوكارى رِيَساكانى ياسا دةبيَت كة ثلانى ثيَشكةوتنى كؤمةلَطا دةرِيَذن، دةبيَت طوزارشت لةكؤى كؤمةلَطا يان ويستى تاكة تاكةى كةسةكانى كؤمةلَطا بكات وةك رِؤسؤ دةلَيَت ياسا واتة ويستى طشتى، دوور بيَت لة هةواو ئارةزووى تاكةكةسيَكةوة نزيكترين نمونة بؤ ئةمة بارودؤخى دةركردنى ياساية لةسةردةمى سةددامى ديكتاتؤردا، جاريَك سةدام بةرةو لاديَيةكى ضؤلَبو دةضيَت، ثياويَكى شةل بةرةو رِووى ديَت كة تةنها كةسى ماوةية لة لاديَكةدا دواى ئةوةى كة سةدام كورِةكةى دةنيَريَت بؤ قادسية، سةدام هؤكارى شةل بونةكةى ليَدةثرسيَت و لةوةلاَمدا هؤكارةكةى بة سةدام دةلَيَت و ثيَى دةلَيَت بة دةست كيَشةيةكةوة دةنالَيَنم و سةدام دةلَيَت ئةى بؤضى ئةوةت ليَ بةسةرهات، كابراش لةوةلاَمدا دةلَيَت ئةوة ياساية وايليَكردوم طةورةم، ئا لةم كاتةدا سةدام ئاماذى دةكات بؤ ليَثرسراوى بةديطاردةكانى كة (صباح ميرزا)دةبيَت و ثيَى دةلَيَت:(تعال صباح اكتب المشكلة و بكره سويله قانون) واتة وةرة صباح كيَشةكةى لةلاى خؤت بنوسة و بةيانى ياسايةكى بؤ دةربكة ئةمةش طالَتةجارى دةركردنى ياسامان بؤ دةردةخات لة سةردةمى رِذيَمى ثيَشوودا كة بةهيض شيَوةيةك طوزارشت لة بيروبؤضونى ئةو طةلة ناكةن كة ياساكة لة بةرذةوةندى دةردةضيَت، ئةطةر ياسا بيَتوانا بو لة دةستةبةركردنى ئازاديةكانى كؤمةلَطا و لة ثاراستنياندا سةركةوتوو نةبو يان ئازاديةكانى زةوتكرد ئةوا ئةو جةوهةر و ثيَويستيةى كة ياساكةى لةسةر بنياتنراوة ناميَنيَت.
ياريدةدةرى دادوةرى لة بةرِيَوةبةرايةتى جيَبةجيَكردنى شارةزوور